Η θάλασσα και οι παραλίες της Ελλάδος, με όλα τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν, έχουν κάνει τον θαλάσσιο τουρισμό μία δραστηριότητα πολύ δημοφιλής στην χώρα μας, τόσο για τους μόνιμους κατοίκους όσο και για τους ξένους επισκέπτες.
Ενα ταξίδι στα γαλήνια Ελληνικά νερά με σκάφος αναψυχής (γιώτινγκ), ή με κρουαζιερόπλοιο (cruising), σίγουρα χαρίζει μία μοναδική εμπειρία για όσους θέλουν να το πραγματοποιήσουν. Οποιος κάνει αυτήν την επιλογή, πλέοντας μεταξύ των καταπληκτικών σε ομορφιά νησιών, αγκυροβολώντας σε γραφικούς φυσικούς όρμους, κολυμπώντας με ασφάλεια όπου του αρέσει, θα πάρει μία αξέχαστη γεύση θαλάσσιας περιπέτειας.
Οι υπηρεσίες που σχετίζονται με θαλάσσια ταξίδια για λόγους αναψυχής, περιήγησης ή ναυταθλητισμού, χαρακτηρίζονται ως υπηρεσίες θαλασσίου τουρισμού. Ο θαλάσσιος τουρισμός γίνεται με τα κρουαζιερόπλοια, τα ακτοπλοϊκά πλοία γραμμής και τα πλοία και πλοιάρια αναψυχής, ναυταθλητισμού, άσκησης και διασκέδασης με τη θάλασσα, φθάνοντας και σε εξειδικευμένες υπηρεσίες που συνδέονται με τον αιγιαλό και την αιγιαλίτικη ζώνη, τις τουριστικές περιοχές και την γενικότερη τουριστική ανάπτυξη. Ο θαλάσσιος τουρισμός συμπεριλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων ελευθέρου χρόνου, όπως: κρουαζιέρες, χρήση σκαφών αναχυψής (γιώτινγκ), windsurfing, surfing, θαλάσσιο σκι, σκάφη ταχύπλοια και formula, jet ski, kite surfing, kite boarding, ερασιτεχνική αλιεία, game fishing, υποβρύχιο ψάρεμα, καταδύσεις, υποβρύχιο περιήγηση, οργανωμένη περιήγηση σε θαλάσσια πάρκα, αξιοθέατα και βιότοπους.
Από αυτές έχουν οργάνωση αγοράς οι δύο πρώτες, ενώ οι υπόλοιπες ασκούνται με την βοήθεια Ναυτικών Ομίλων, ή σποραδικά και ανοργάνωτα.
Η ανάπτυξη του γιώτινγκ άρχισε το 1934 με την ίδρυση του Ναυτικού Ομίλου Αθηνών (ΝΟΑ), που μετονομάσθηκε σε Βασιλικό Ναυτικό Ομιλο Ελλάδος (ΒΝΟΕ), και μετέπειτα σε Ναυτικό Ομιλο Ελλάδος (ΝΟΕ), με σκοπό να κινητοποιήσει τους κρατικούς φορείς για την δημιουργία των προϋποθέσεων εκείνων που θα αξιοποιούσαν την θαλάσσια ομορφιά της Ελλάδος. Εξίσου στους σκοπούς αυτού του πρώτου Ναυτικού Ομίλου της Ελλάδος, όπως προβλέπεται ακόμα και στο Καταστατικό του, αποτελούν:
« η ανάπτυξη εθνικού θαλασσίου πνεύματος, η προαγωγή της πίστης στη θάλασσα ως στοιχείου ζωής και προόδου του έθνους, η συμβολή στη διάδοση της ιδιωτικής ψυχαγωγικής ναυσιπλοϊας και η συμμετοχή σε κάθε εκδήλωση αγάπης προς τη θάλασσα.»
Για την πρώτη Μαρίνα, όπως θα λέγαμε σήμερα, επελέγη το 1935 με την υπόδειξη του Αντώνη Εμμ. Μπενάκη ο όρμος Μουνυχίας, ένας εκ των τριών ναυστάθμων της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, για την διαχείμανση, ελλιμενισμό αλλά και ορμητήριο των σκαφών αναψυχής για πλόες αγώνων ή και περιήγησης για αναψυχή. Η μετέπειτα ίδρυση το 1952 της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας (ΕΟΠ), του Εθνικού Ιστιοπλοϊκού Ομίλου Πειραιώς και του Ομίλου Ερεττών, έθεσαν τις βάσεις για περαιτέρω ανάπτυξη του θαλασσίου τουρισμού. Αλλωστε, πολλοί ήταν οι υποστηρικτές του οράματος και της αποφασιστικότητας του κ. Αντωνίου Εμμ. Μπενάκη από την Αθηναϊκή κοινωνία και το Πολεμικό Ναυτικό, τον Γενικό Εφορο Θαλασσίας Ενώσεως Υποναυάρχου Γ. Πανά για την διάδοση αυτής της μορφής τουρισμού, που είχε όλες τις προϋποθέσεις που είδαμε πιο πάνω για ανάπτυξη μέσα σε μία εξέχουσα γεωγραφική θέση και κλίμα.
Οι ναυτικοί όμιλοι και λέσχες που άρχισαν να ξεφυτρώνουν κατόπιν στον Ελληνικό χώρο έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην καθιέρωση του θαλασσίου τουρισμού. Κατά παράδοση, η κοινωνία των ιδιωτικών σκαφών, αγώνων και αναψυχής, δραστηριοποιείται και συναθροίζεται μέσα από αυτές τις λέσχες. Ηταν και είναι θέμα κοινωνικής διάκρισης σε ποιά λέσχη ή ναυτικό όμιλο ήσουν μέλος, στο δε σκάφος σου απονέμετο και ο ανάλογος διακριτικός επισείων και εμβλήματα.
Οπως ήταν φυσικό, αυτή η δραστηριότης των ολίγων παρέσυρε σταδιακά αρκετούς Ελληνες και ξένους στις παραδοσιακές θαλάσσιες διαδρομές γις αναψυχή και περιήγηση στις ακτές και τα νησιά της Ελλάδος, τα οποία είχαν και έχουν να τους προσφέρουν ανεξερεύνητους παραδείσους με πρόσβαση σε μνημεία πολιτισμού και παραδόσεων της Ελλάδος.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο ΝΟΕ ήταν ο μοναδικός ναυτικός όμιλος με διεθνή απήχηση και υποδομή, με λέσχη και νεώσοικους και αγκυροβόλια για την φιλοξενία σκαφών, όπως και για την παροχή πληροφοριών γι’αυτούς που επιθυμούσαν να έρθουν από το εξωτερικό και να πλεύσουν στις Ελληνικές θάλασσες.
Ο ίδιος όμιλος, ΝΟΕ, είχε αναλάβει για λογαριασμό του κράτους, χωρίς καμμία κρατική επιχορήγηση, την προβολή του Ελληνικού γιώτινγκ, μέσα από διεθνείς οργανώσεις και ιστιοπλοϊκούς αγώνες, όπως και προσωπικές επαφές. Η συνέχιση αυτής της δυναμικής για την ανάπτυξη του θαλασσίου τουρισμού περιήλθε προς το τέλος της δεκατίας του 1950 στον ΕΟΤ, ο οποίος παράλληλα με την εμπειρία του ΝΟΕ επρόκειτο να παίξει πρωταρχικό ρόλο για την ανάπτυξη της μορφής αυτής του τουρισμού και της Εθνικής Οικονομίας.
Από το έτος 1960 αρχίζει βασικά το yachting στην Ελλάδα με φορέα υλοποίησης τον ΕΟΤ, και της ειδικής υπηρεσίας που συνεστήθη προς τούτο, υπό την διεύθυνση του κ. Ανδρέα Λόντου, πλοιάρχου ε.α. Π.Ν., και ολιγομελούς ομάδος υπαλλήλων του ΕΟΤ. Η κατασκευή και λειτουργία 85 σταθμών (Σ.Α.Θ.) με καύσιμα, νερό και εφόδια, σε διάφορα επιλιμένια σημεία της χώρας, όπως και η προβολή με ενημερωτικά δελτία, οδηγίες για την εκτέλεση μικρών κρουαζιερών στην Ελλάδα τριών και δέκα ημερών, με πληροφορίες για τους επισκέπτες μας με σκάφη αναψυχής. Αυτό ήταν μόνο η αρχή. Η παροχή νερού σε ορισμένα επιλιμένια τέτοια σημεία ήταν για την τότε εποχή κάτι το αδιανόητο. Δεν υπήρχαν δίκτυα νερού, ούτε καν νερό. Τούτο μετεφέρετο από μεγάλες αποστάσεις με ζώα, σε δοχεία.
Ο ΕΟΤ κατασκεύασε πέτρινες δεξαμενές ομβρίων με υδατοπαγίδες (π.χ. στο Οίτηλο Μάνης), με δίκτυα νερού και παροχή από βρύσες, σε πολλά σημεία της χώρας. Εγιναν δε και γεωτρήσεις, ή και μεταφορά νερού από μεγάλες αποστάσεις με σωλήνες. Για την αναγνώριση των σταθμών αυτών στα επιλιμένια σημεία, τοποθετήθηκε ειδικός ιστός με την τριγωνική σημαία των Σ.Α.Θ., που απετελείτο από ένα κίτρινο ιππόκαμπο μέσα σε τιμόνι με γκαβίλιες, σε μπλε φόντο. Το κρηπίδωμα προεγγίσεως των σταθμών, μήκους 15 μ. περίπου, χρωματίζετο διαγωνίως με μαύρες και κίτρινες διαγραμμίσεις.
Το 1961, με μία μοναδική για τα Ελληνικά χρονικά Μόνιμη Εγκύκλιο Διαταγή των Υπουργείων Οικονομικών, Δημοσίας Τάξης και ΥΕΝ, απλουστεύονται οι διαδικασίες κινήσεως, εισόδου και εξόδου των σκαφών αναψυχής στην Ελλάδα, και καθιερώνονται κίνητρα με αφορολόγητα είδη και καύσιμα, και το ειδικό Δελτίο Διακίνησης (Transit Log). Από την περίοδο αυτή, με την βοήθεια της κοινοπραξίας πέντε εταιρειών εμπορίας πετρελαίου (BP, Texaco. Mobil, Shell, Fina), επιτυγχάνεται ο εφοδιασμός με καύσιμα των 75 από τους 85 Σ.Α.Θ., και οι Λιμενικές Αρχές αναλαμβάνουν την διευκόλυνση των θαλαμηγών και των πληρωμάτων τους στα σημεία κατάπλου τους, με πνεύμα φιλοξενίας.
Ο πρώτος λιμήν για σκάφη αναψυχής (Μαρίνα) μετά το ορμητήριο της Μουνιχίας, ήταν η Μαρίνα Βουλιαγμένης, που πρωτολειτούργησε το 1963, υπό την εποπτεία του ΝΟΕ (ΒΝΟΕ). Το 1967 ανέλαβε την Μαρίνα Βουλιαγμένης με ειδική Υπηρεσία Αυτεπιστασίας ο ΕΟΤ. Μέσα σ’αυτό το έτος τελείωσαν και τα έργα της β’ φάσης της Μαρίνας Βουλιαγμένης, με 105 αγκυροβόλια σκαφών, με παροχές Η/Τ, Τ/Φ, νερού, καυσίμων, και μόνιμα αγκυροβόλια “ρεμέτζα”.
Το 1976, με τον νόμο 438, αρχίζει βασικά η οργάνωση του επαγγελματικού yachting, με στόχο την δραχμοποίηση των πραγματοποιημένων από τα Ελληνικά σκάφη ναύλων, όπως και η εφαρμογή κινήτρων, και η παροχή προνομίων στα Ελληνικά σκάφη.
Με πρόταση της Υπηρεσίας Θαλαμηγών του ΕΟΤ από τα μέσα του 1967, κατηρτίσθη ένα ευρύ πρόγραμμα κατασκευής μαρινών και σημείων εξυπηρέτησης σκαφών σε όλη την επικράτεια, όπως Μαρίνα Ζέας, Θεσσαλονίκης, Αλίμου, Κερκύρας, Φλοίσβου, Αγίου Νικολάου, Πύλου, Ρόδου, Κω, Σάμου. Η υποδομή αυτή συνεχίζεται και σήμερα από ιδιώτες, και από τα περιφερειακά προγράμματα Εθνικών πόρων ΥΔΕ και αργότερα ΕΣΠΑ. Η λιμενική υποδομή βασίσθηκε στην μελέτη υπό τον τίτλο Σχέδιο Εθνικού Συστήματος Λιμένων Αναψυχής (Σ.Ε.ΣΥ.Λ.Α.) από το Ε.Μ.Π., με μελετητή τον λιμενολόγο και Καθηγητή κ. Αδέλκη Ρογκάν, και την υποστήριξη του γραφείου θαλασσίου τουρισμού του ΕΟΤ, του οποίου προϊστατο ο Ν. Παγώνης, πλοίαρχος Γ’ Ε.Ν. Κατ’αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε ένα πλήρες και σύγχρονο δίκτυο λιμενικής υποδομής, με υποστηρικτικές υπηρεσίες σε καρνάγια και άλλες ναυπηγοεπισκευαστικές μονάδες, οργανώθηκαν γραφέια ναυλομεσιτών, και κανόνες για την υγειή εκμετάλλευση των σκαφών αναψυχής. Η εξέλιξη ήταν θεαματική. Να λάβει κανείς υπ’όψη του ότι το έτος 1960, προ της έναρξης της κατασκευής υποδομής και διατυπώσεων εισόδου-εξόδου σκαφών από το εξωτερικό στην Ελλάδα, τα σκάφη που κατέπλεον ανήρχοντο σε 30-40 σκάφη ετησίως, το έτος 1966 ανήλθαν σε 700, και το έτος 1990 σε 4,711 σκάφη.
ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΟΠΟΛΟΙΑ ΚΑΙ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΕΣ
Από το έτος 1954, οι Ελληνικές εφοπλιστικές εταιρείες εγκαινίασαν με τα πλοία τους κυκλικές περιηγήσεις (κρουαζιέρες) στα παράλια και Ελληνικά νησιά, σιγά-σιγά δε οι κρουαζιέρες αυτές επεκτάθηκαν και στα λιμάνια της Μεσογείου αρχικά – Αίγυπτο-Ισραήλ-Τουρκία – και αργότερα κατά τον χειμώνα στην Καραϊβική.
Ο ΕΟΤ, το έτος 1966, πούλησε σε Ελληνες εφοπλιστές-ακτοπλόους τα πλοία που είχε στην κατοχή του, «Αφροδίτη», «Αδωνις» και «Ερως», τα οποία μετονομασθέντα σε «Stella Oceanis”, “Jason» και «Adonis» μπήκαν στην αγορά της κρουαζιέρας, εκτελώντας κυκλικά ταξίδια στο εσωτερικό και σε λιμάνια του εξωτερικού. Οι Ελληνικές εταιρείες, όπως Ηπειρωτική Ποταμιάνος, Χανδρής, Κιοσέογλου, Καβουνίδης και ΕΛΜΕΣ, συνέβαλαν στην ανάδειξη της περιήγησης με κρουαζιερόπλοια ως το σοβαρότερο εργαλείο του θαλασσίου τουρισμού.
Η κρουαζιέρα, λόγω του μεγέθους των πλοίων που χρησιμοποιούνται, έχει παγκόσμιο χαρακτήρα, τα δε οικονομικά μεγέθη ξεπερνούν όλες τις εισπράξεις από τις άλλες δραστηριότητες του θαλασσίου τουρισμού. Το μερίδιο των ελληνόκτητων πλοίων σ’αυτή την αγορά είναι αρκετά σημαντικό και ανταγωνήσιμο.
Σήμερα διαθέτουμε σοβαρή υποδομή σε λιμενικές εγκαταστάσεις και οργάνωση όλων των υπηρεσιών ξηράς που υποστηρίζουν τα κρουαζιερόπλοια και τις κρουαζιέρες, αν λάβει κανείς υπ’όψη του ότι υποδεχόμεθα κρουαζιερόπλοια τεραστίων διαστάσεων που μεταφέρει το καθένα 3,500 και 4.500 επιβάτες.
Νίκος Παγώνης, Πλοίαρχος – τ.Προιστάμενος Θαλάσσιου Τουρισμού ΕΟΤ